Podważenie testamentu – czy można obalić ostatnią wolę zmarłego?

Ostatnia wola człowieka, wyrażona w zapisie testamentowym, nie zawsze jest podstawą do szybkiego przeprowadzenia i zamknięcia sprawy spadkowej. Mogą bowiem istnieć przesłanki wskazujące na nieważność zapisu ostatniej woli zmarłego – wówczas spadkobierca (lub spadkobiercy) powinien (powinni) podjąć konkretne działania w celu podważenia testamentu.

Gdzie i kiedy dokonuje się podważenia testamentu? Sprawą zajmuje się sąd spadku, na wniosek osoby, którą bezpośrednio dotykają czynności wynikające z realizacji testamentu – podważenie nie odbywa się natomiast przed notariuszem. Unieważnienie testamentu może nastąpić nie tylko w toku postępowania o nabycie spadku, ale również podczas postępowania o zmianę lub uchylenie postanowienia nabycia spadku, w trakcie postępowania sprawy o zachowek czy w przypadku obrony przed wykonaniem niekorzystnych zapisów testamentowych wobec spadkobiercy.

Podważenie testamentu a wątpliwości co do oświadczenia woli

Nieważność testamentu notarialnego lub sporządzonego w innej dopuszczalnej formie można stwierdzić na podstawie pojawienia się przesłanek o tak zwanych wadach oświadczenia woli. Co to oznacza? O występowaniu takich wad – zgodnie z zapisami Kodeksu Cywilnego – można mówić w sytuacji, w której:

• testator (spadkodawca) sporządzał zapis ostatniej woli w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (przykładowo – sporządzał testament, cierpiąc na schorzenia psychiczne);
• spadkodawca sporządzając testament, działał pod wpływem groźby osoby trzeciej;
• testator działał pod wpływem błędu (pozostawał w błędzie) podczas spisywania testamentu i istnieje uzasadnione przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie był wprowadzony w błąd, zapisy testamentu brzmiałyby inaczej.

Należy pamiętać o tym, że obalenie testamentu na skutek wystąpienia wymienionych wyżej przesłanek może się zrealizować dopiero po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego – oznacza to, że biegły zbada wszystkie okoliczności wskazujące na nieważność testamentu i to właśnie zgromadzonymi przez niego dowodami oraz opinią sąd kieruje się w rozstrzygnięciu postępowania.

Czy testament notarialny można podważyć?

Udowodnienie nieważności testamentu notarialnego jest – co do zasady – dość trudne, ponieważ to właśnie osoba notariusza oraz jego uprawnienia mają zabezpieczyć interes zarówno spadkodawcy, jak i spadkobierców. Notariusz, w trakcie sporządzania testamentu, powinien upewnić się, że testator jest zdolny do wykonywania czynności prawnych. Nieważność testamentu notarialnego można jednak stwierdzić wówczas, gdy nastąpiło niezachowanie formy aktu notarialnego (brak podpisu notariusza lub spadkodawcy, niewskazanie pełnych danych spadkobierców, brak informacji o udziałach w spadku poszczególnych spadkobierców i inne tego typu uchybienia).

Ważność testamentu poddaje się pod wątpliwość również w przypadku, w którym do konkretnego majątku został już wcześniej sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub co do tego majątku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Dodatkowo podstawą do unieważnienia testamentu notarialnego może być nieobecność osób wskazywanych jako spadkobiercy podczas sporządzania protokołu dziedziczenia.

Podważenie testamentu a niegodność dziedziczenia

W Kodeksie Cywilnym, w rozdziale dotyczącym prawa spadkowego, oprócz wyszczególnienia przesłanek umożliwiających obalenie testamentu, jest również mowa o niegodności dziedziczenia. Kiedy następuje i czym się charakteryzuje? Osoba uprawniona w testamencie do otrzymania spadku może zostać przez sąd pozbawiona prawa do dziedziczenia (sytuacja wspomnianej niegodności) w kilku przypadkach: 

• gdy dopuściła się popełnienia ciężkiego przestępstwa wobec spadkodawcy, 
• gdy zniszczyła, ukryła lub zataiła oryginalną treść testamentu, a następnie podrobiła lub przerobiła dokument czy wykorzystała dokument przerobiony lub podrobiony przez inną osobę, 
• a w końcu gdy ta osoba groźbą lub działaniem podstępnym nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia konkretnych zapisów ostatniej woli lub do ich odwołania.

Niegodność dziedziczenia wobec konkretnej osoby stwierdza sąd, na wniosek osoby, która w tej sprawie wykazuje interes prawny. Po stwierdzeniu niegodności, potencjalny spadkobierca traktowany jest tak, jak gdyby nie dożył otwarcia testamentu. Warto jednak pamiętać, że niegodność dziedziczenia dotyczy jedynie osoby, wobec której została zasądzona, natomiast nie obejmuje jej krewnych – wstępnych czy zstępnych (jeśli więc zostali wskazani w testamencie jako uposażeni, otrzymują swoją część spadku).

Obalenie testamentu czy stwierdzenie niegodności dziedziczenia może trwać bardzo krótko (jeśli przesłanki są jasne i ewidentne), natomiast niektóre sprawy wcale nie są tak oczywiste – o opinii biegłych i o późniejszej decyzji sądu decydują niekiedy niuanse prawne, związane przykładowo ze sposobem sporządzenia aktu notarialnego. Właśnie dlatego podczas rozstrzygania takich spraw warto mieć profesjonalne wsparcie, w postaci pomocy zawodowego i doświadczonego adwokata. Jego obeznanie w sprawach spadkowych będzie nieocenionym atutem w walce o wykonanie ostatniej woli zmarłego w dokładnie taki sposób, jaki sobie tego życzył.