Tymczasowe aresztowanie i inne środki zapobiegawcze — kiedy się je stosuje i jak możesz się przed tym bronić?
Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.
Dział spraw cywilnych (czyli także spadkowych) naszej kancelarii zatrudnia adwokatów i innych prawników, którzy, dzięki eksperckiej wiedzy i doświadczeniu, potrafią skutecznie doradzić oraz pomóc w nawet najbardziej zawiłych i skomplikowanych sytuacjach spadkowych.
W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów.
Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi.
Jakie środki zapobiegawcze przewiduje polski Kodeks karny?
Zasadniczo środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary.
Polski Kodeks postępowania karnego przewiduje następujące, najczęściej stosowane środki zapobiegawcze:
- tymczasowe aresztowanie,
- poręczenia,
- dozór,
- zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu,
- zakaz opuszczania kraju,
- zatrzymanie prawa jazdy.
Adwokat Marcin Komorowski
Kancelaria Adwokacka Acta Vera
ul. Nawrot 4 lok. 4
90-060 Łódź
tel.: 42 636 42 24
tel. kom.: 506 174 372
e-mail: komorowski@actavera.eu
Kto decyduje o zastosowaniu środków zapobiegawczych?
Poza tymczasowym aresztowaniem pozostałe środki zapobiegawcze mają nie izolacyjny charakter. W postępowaniu przygotowawczym o ich zastosowaniu decyduje prokurator, za wyjątkiem tymczasowego aresztowania (art. 250 kpk). W postępowaniu sądowym o stosowaniu wszelkich środków zapobiegawczych decyduje tylko sąd.
Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie, które sąd rozpoznaje niezwłocznie (art. 252 kpk).
Tymczasowe aresztowanie – kto o nie wnosi, kto o nim decyduje?
Tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu. W postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora stosuje je sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy.
Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy przedmiotowy wniosek, zarządza jednocześnie doprowadzenie podejrzanego do sądu.
Na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie, które sąd rozpoznaje niezwłocznie (art. 252 kpk). Środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę.
Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora (art. 253 kpk).
Nadzór nad prawidłowością zatrzymania i wykonania środków zapobiegawczych sprawuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym – także prokurator (art. 256 kpk).
Tymczasowe aresztowanie, może nastąpić, jeżeli:
- zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się podejrzanego/oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
- zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
- podejrzanemu/oskarżonemu grozi surowa kara gdy zarzut obejmuje popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata;
- wyjątkowo – gdy zachodzi uzasadniona obawa, że podejrzany/oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził (art. 258 kpk).
Tymczasowego aresztowanie to zawsze ostateczność
Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
- spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,
- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.
Przesłanki do wyłączenia tymczasowego aresztowania
Jeżeli stan zdrowia oskarżonego tego wymaga, tymczasowe aresztowanie może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie leczniczym (art. 260 kpk).
Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, chyba że sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem.
Dwa powyższe ograniczenia nie mają zastosowania, gdy:
- oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie
- albo nie można ustalić jego tożsamości (art. 259 kpk).
Tymczasowego aresztowania ponadto nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Jest to zatem środek ostateczny.
Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego (art. 257 kpk).
Uwaga! Skuteczne wykazanie tego typu okoliczności wymaga zwykle wiedzy specjalistycznej.
Okres stosowania tymczasowego aresztowania – zasadniczo: 3 miesiące
Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania (art. 265 kpk). W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.
Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w tym terminie, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.
Łączny zaś okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
W przypadku zbiegu tymczasowego aresztowania z wykonywaną karą pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie do wyżej wymienionych okresów czasu zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary pozbawienia wolności.
Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający wyżej wymienione terminy, może jednak dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.
Wniosek o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania musi być zgłoszony nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka.
Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy (art. 263 kpk).
W razie uniewinnienia oskarżonego, umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania, warunkowego zawieszenia wykonania kary, wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania, skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności albo w razie odstąpienia od wymierzenia kary, zarządza się niezwłoczne zwolnienie tymczasowo aresztowanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie.
Na takie postanowienie sądu apelacyjnego przysługuje zażalenie.