Zachowek – Twoje prawo do udziału w spadku
Polski ustawodawca poprzez instytucję zachowku zapewnia określonym osobom z kręgu spadkobierców ustawowych pewnego rodzaju zabezpieczenie przed pozostawieniem ich bez jakiejkolwiek korzyści z tytułu spadku.
Spadkobiercy ustawowi, o ile nie zostali wskazani w prawidłowo sporządzonym testamencie, nie dziedziczą.
Mają jednak prawo do zachowku – mogą żądać wypłacenia kwoty, stanowiącej równowartość określonej części swojego udziału spadkowego.
Kto ma prawo do żądania wypłaty zachowku?
Do zachowku uprawnieni są:
- zstępni,
- małżonek,
- rodzice spadkobiercy.
Jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy i nie otrzymali należnego im zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku bądź w postaci zapisu (art. 991 kc).
Kiedy instytucja zachowku nie zadziała?
Prawo do zachowku nie przysługuje osobom, które:
- zrzekły się dziedziczenia,
- zostały uznane za niegodne,
- odrzuciły spadek przypadającym im z ustawy,
- zostały wydziedziczone,
- a także małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia z powodu wystąpienia spadkodawcy o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, a żądanie to było uzasadnione.
Adwokat Marcin Komorowski
Kancelaria Adwokacka Acta Vera
ul. Nawrot 4 lok. 4
90-060 Łódź
tel.: 42 636 42 24
tel. kom.: 506 174 372
e-mail: komorowski@actavera.eu
Ile możesz dostać z tytułu zachowku?
W przypadku gdy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku, to prawo to przysługuje jego zstępnym za wyjątkiem pierwszej z wymienionych sytuacji, gdy obejmuje ona również zstępnych zrzekającego się.
Uprawnionemu trwale niezdolnemu do pracy oraz uprawnionemu zstępnemu, który jest małoletni należą się 2/3 udziału spadkowego, jaki przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach ułamek ten wynosi ½ tego udziału.
Zachowek — jak wyliczyć jego wysokość?
Sposób ustalania wysokości zachowku kształtuje się następująco:
- określa się wartość pieniężną spadku (tzw. czysta wartość spadku, czyli aktywa pomniejszone o pasywa) razem z dokonanymi przez spadkodawcę darowiznami (wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku), z wyjątkiem drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty od otwarcia spadku, ale tylko na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku (art. 994 kc),
- następnie mnoży się tą kwotę przez ułamek określający udział spadkowy. Przy ustalaniu udziału spadkowego uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy odrzucili spadek, nie uwzględnia się z kolei tych, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni (art. 992 kc).
Roszczenie o zachowek – kiedy się przedawnia?
Roszczenie o zachowek przeciwko spadkobiercy przedawnia się wraz z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu, a przeciwko obdarowanemu z upływem 5 lat od otwarcia spadku (art. 1007 kc).
Gdy obliczany jest zachowek dla zstępnego, nie bierze się wówczas pod uwagę darowizn dokonanych przez spadkodawcę, kiedy jeszcze nie miał zstępnych, chyba że akt darowizny miał miejsce mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego.
Z kolei gdy obliczany jest zachowek dla małżonka nie dolicza się do spadku darowizn dokonanych przez spadkodawcę przed zawarciem z nim małżeństwa. Jeżeli zaś spadkodawca uczynił darowiznę na wypadek swojej śmierci przed więcej niż dwoma laty od otwarcia spadku, to nie dolicza się jej do majątku spadkowego, jeżeli z jego oświadczenia tak wynika (art. 994 kc).
Osoba uprawniona do zachowku posiada wobec spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej, obliczonej w wyżej opisany sposób, na pokrycie albo uzupełnienie swojego zachowku.
Jeżeli spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku został obciążony zapisami lub poleceniami zawartymi w testamencie, może on żądać ich stosunkowego zmniejszenia (art. 1003 kc).
Gdy spadkobierca zobowiązany do zapłaty zachowku sam jest do niego uprawniony, to jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Nie musi on zatem tracić własnego zachowku, aby zaspokoić innych (art. 999 kc).
Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy, przysługuje mu roszczenie przeciwko osobie, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. Obdarowany odpowiada jednak tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Gdy obdarowany zaś sam jest uprawniony do zachowku, odpowiada on wobec innego uprawnionego tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Aby zwolnić się od obowiązku zapłaty zachowku, obdarowany może wydać uprawnionemu przedmiot otrzymanej od spadkodawcy darowizny (art. 1000 kc).