Masz status pokrzywdzonego? Możesz aktywnie kształtować przebieg postępowania
Takie uprawnienia daje instytucja oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego, których celem jest zapewnienie wpływu na tok postępowania osobie najbardziej zainteresowanej jego wynikiem.
Uprawnia ona do kontroli przebiegu postępowania oraz do składania własnych wniosków przed sądem.
Oskarżyciel posiłkowy wspiera oskarżyciela publicznego (prokuratora), zatem jego udział możliwy jest tylko w sprawach prowadzonych z oskarżenia publicznego.
W postępowaniach wszczynanych z oskarżenia prywatnego mówimy o oskarżycielu prywatnym.
Jak zostać oskarżycielem posiłkowym?
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona, będąc niejako „drugim oskarżycielem”, działającym w postępowaniu przed sądem de facto na tych samych prawach oskarżyciela co prokurator.
W praktyce rolę oskarżyciela posiłkowego spełnia adwokat będący pełnomocnikiem bądź samego pokrzywdzonego bądź – w wypadku np. jego śmierci – osoby dla pokrzywdzonego najbliższej (art. 81 i 88 kpk).
Wymaga to złożenia oświadczenia o wstąpieniu do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego pomocniczego – obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego – jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny (art. 53 kpk).
Oskarżyciel posiłkowy jest stroną postępowania karnego, działa niezależnie, nie może jednak dokonywać żadnych czynności na korzyść oskarżonego.
Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może, aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, złożyć oświadczenie, o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli zaś został złożony wniosek o skazanie bez rozprawy, to oświadczenie pokrzywdzonego ma mieć miejsce na posiedzeniu, na którym rozpoznawany jest wniosek (art. 343 kpk).
Nawet jeżeli oskarżyciel publiczny odstąpi od oskarżenia, nie pozbawia to uprawnień oskarżyciela posiłkowego (art. 54 kpk).
Adwokat Marcin Komorowski
Kancelaria Adwokacka Acta Vera
ul. Nawrot 4 lok. 4
90-060 Łódź
tel.: 42 636 42 24
tel. kom.: 506 174 372
e-mail: komorowski@actavera.eu
Kiedy sąd odmówi włączenia do sprawy oskarżyciela posiłkowego?
Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu:
- gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli, gdyż sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Wtedy jednak oskarżyciel posiłkowy może przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia,
- jeżeli stwierdzi, że nie jest on osobą uprawnioną,
- jeżeli stwierdzi, że jego akt oskarżenia albo oświadczenie o przystąpieniu do postępowania zostało złożone po terminie,
- jeżeli został zgłoszony wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy (art. 354 kpk).
Na postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje (art. 56 kpk).
Kiedy zmienia się status z oskarżyciela prywatnego w posiłkowego?
Oskarżycielem posiłkowym staje się także z mocy prawa oskarżyciel prywatny, gdy prokurator wstąpi do postępowania. Od chwili objęcia przez niego ścigania toczy się ono dalej z urzędu (art. 60 oraz 488 kpk).
Kiedy do postępowania prywatnego wkracza prokurator?
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.
Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.
Jeżeli pokrzywdzony nie wniósł oskarżenia, a prokurator który to zrobił od niego odstępuje, pokrzywdzony może w terminie 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd umorzy postępowanie (art. 60 kpk). W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umorzy postępowanie (art. 61 kpk).
Ponadto z prywatnym aktem oskarżenia przeciwko oskarżycielowi prywatnemu aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej może wystąpić oskarżony będący jednocześnie pokrzywdzonym (wzajemny akt oskarżenia), jeżeli czyn ten pozostaje w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje wówczas łącznie obie sprawy, a obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego.
Odstąpienie jednego z oskarżycieli prywatnych od oskarżenia powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przezeń oskarżenia (art. 497 kpk).
Oskarżenie wzajemne jest jednak niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania. Jeżeli zaś po wniesieniu oskarżenia wzajemnego prokurator przyłączy się do jednego z oskarżeń wzajemnych, oskarżyciel prywatny staje się posiłkowym, a oskarżenie przeciwne zostaje wyłączone do osobnego postępowania.
W razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z urzędu, zaś oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżycieli posiłkowych (art. 498 kpk).
Subsydiarny akt oskarżenia – odpowiedź na umorzenie postępowania przez prokuratora
Po zgłoszeniu zawiadomienia o przestępstwie zdarza się, że zgłaszający, zwykle będący pokrzywdzonym, otrzymuje postanowienie o umorzeniu postępowania przez prokuratora.
Nie oznacza to jednak braku możliwości dalszego prowadzenia postępowania karnego. Na postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego można złożyć zażalenie, które rozpoznaje sąd. Jeżeli sąd uzna, że decyzja prokuratora była nietrafna, sprawa trafia ponownie do postępowania przygotowawczego. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania pokrzywdzony może wnieść do sądu akt oskarżenia w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu. Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego.
Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania, składając stosowne oświadczenie. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator, w tym wypadku nie jest on jednak stroną postępowania (art. 55 kpk). Gdy oskarżyciel posiłkowy odstąpi od oskarżenia, nie może ponownie przyłączyć się do postępowania. O odstąpieniu oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania (art. 57 kpk).
W przypadku śmierci oskarżyciela posiłkowego osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w takim samym charakterze w każdym stadium postępowania.
Jeżeli natomiast oskarżyciel posiłkowy samodzielnie popierał oskarżenie, sąd zawiesi postępowanie na 3 miesiące, aby osoby najbliższe mogły wstąpić w prawa zmarłego. Po tym terminie postępowanie zostanie umorzone (art. 58 i 61 kpk).
Które przestępstwa są ścigane z oskarżenia prywatnego?
Pewne kategorie przestępstw ścigane są w praktyce wyłącznie w wyniku działań pokrzywdzonego.
Do tych przestępstw należą:
- umyślne i nieumyślne lekkie uszkodzenie ciała – art. 157 § 1kk.
- zniesławienie – art. 212 § 4 kk.
- zniewaga – art. 216 § 5 kk.
- naruszenie nietykalności cielesnej – art. 217 § 3 kk.
Tryb prywatnoskargowy oznacza zwykle również brak postępowania przygotowawczego.
Adwokat – jako pełnomocnik oskarżyciela prywatnego – pełni w takim postępowaniu rolę podobną do tej, jaką w większości spraw (które są zwykle rozpatrywane w trybie publicznoskargowym) sprawuje prokurator.
Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Jeżeli jest on małoletni lub ubezwłasnowolniony, działa za niego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której stałą pieczą pozostaje.
Taka skarga prywatna może mieć formę prywatnego aktu oskarżenia (może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie) albo złożonej na Policji skargi, która zostaje przekazana do sądu (art. 487 i 488 kpk).
Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Jeżeli jest on małoletni lub ubezwłasnowolniony, działa za niego przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której stałą pieczą pozostaje.
Taka skarga prywatna może mieć formę prywatnego aktu oskarżenia (może ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie) albo złożonej na Policji skargi, która zostaje przekazana do sądu (art. 487 i 488 kpk).
Kiedy sąd oddali skargę i w efekcie umorzy postępowanie?
Sąd umorzy postępowanie, jeżeli stwierdzi, że skarga została złożona:
- przez osobę niebędącą pokrzywdzonym albo osobą uprawnioną do wykonywania jego praw
- po upływie terminu przedawnienia, tj. rok od chwili dowiedzenia się o osobie sprawcy, górna granica czasowa wynosi zaś 3 lata od popełnienia przestępstwa, chyba że w tym czasie wszczęto postępowanie przeciwko osobie, wtedy bowiem okres ten ulega wydłużeniu do 5 lat (art. 101 i 102 kk).