Oskarżyciel prywatny i posiłkowy

Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.

Jeżeli pokrzywdzony nie wniósł oskarżenia, a prokurator który to zrobił od niego odstępuje, pokrzywdzony może w terminie 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd umorzy postępowanie (art. 60 kpk). W razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umorzy postępowanie (art. 61 kpk).

Ponadto z prywatnym aktem oskarżenia przeciwko oskarżycielowi prywatnemu aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej może wystąpić oskarżony będący jednocześnie pokrzywdzonym (wzajemny akt oskarżenia), jeżeli czyn ten  pozostaje w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje wówczas łącznie obie sprawy, a obaj oskarżyciele prywatni korzystają z uprawnień oskarżonego.

Odstąpienie jednego z oskarżycieli prywatnych od oskarżenia powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przezeń oskarżenia (art. 497 kpk).

Oskarżenie wzajemne jest jednak niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie albo przyłączył się do postępowania. Jeżeli zaś po wniesieniu oskarżenia wzajemnego prokurator przyłączy się do jednego z oskarżeń wzajemnych, oskarżyciel prywatny staje się posiłkowym, a oskarżenie przeciwne zostaje wyłączone do osobnego postępowania.

W razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z urzędu, zaś oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżycieli posiłkowych (art. 498 kpk).

Nie oznacza to jednak braku możliwości dalszego prowadzenia postępowania karnego. Na postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego można złożyć zażalenie, które rozpoznaje sąd. Jeżeli sąd uzna, że decyzja prokuratora była nietrafna, sprawa trafia ponownie do postępowania przygotowawczego. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania pokrzywdzony może wnieść do sądu akt oskarżenia w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu. Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego.

Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do postępowania, składając stosowne oświadczenie. W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator, w tym wypadku nie jest on jednak stroną postępowania (art. 55 kpk). Gdy oskarżyciel posiłkowy odstąpi od oskarżenia, nie może ponownie przyłączyć się do postępowania. O odstąpieniu oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania (art. 57 kpk).

W przypadku śmierci oskarżyciela posiłkowego osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w takim samym charakterze w każdym stadium postępowania.

Jeżeli natomiast oskarżyciel posiłkowy samodzielnie popierał oskarżenie, sąd zawiesi postępowanie na 3 miesiące, aby osoby najbliższe mogły wstąpić w prawa zmarłego. Po tym terminie postępowanie zostanie umorzone (art. 58 i 61 kpk).