Zapraszamy do kontaktu oraz do wizyty w naszej kancelarii
Adwokat Marcin Komorowski
Kancelaria Acta Vera
ul. Nawrot 4 lok. 4
90-060 Łódź
„Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”
Szkoda – to wszelki uszczerbek na dobrach chronionych prawnie. Trzeba mieć świadomość, że jeden czyn może rodzić odpowiedzialność zarówno w zakresie rzeczywiście poniesionej straty, jak i utraty spodziewanej korzyści.
Sama szkoda jednak nie wystarczy do uzyskania odszkodowania.
W razie powstania szkody, charakter odszkodowania zależy od rodzaju naruszonych dóbr.
W przypadku szkody niemajątkowej (krzywdy) przysługuje zadośćuczynienie (oraz żądanie zapłaty kwoty na cel społeczny), zaś w przypadku naruszenia dóbr majątkowych – odszkodowanie.
Najczęstsze sprawy odszkodowawcze w naszej praktyce
Główne typy spraw odszkodowawczych, którymi zajmujemy się w naszej kancelarii to sprawy związane z wykonywaniem umów (zwykle tzw. sprawy o zapłatę) oraz sprawy odszkodowawcze związane z tzw. deliktem, w tym w szczególności:
- dotyczące błędu w sztuce medycznej;
- dotyczące odszkodowania z OC – dochodzone z ubezpieczenia majątkowego i polegające na przejęciu przez ubezpieczyciela ekonomicznych skutków szkód wyrządzonych osobom trzecim przez ubezpieczonego,
- dotyczące odszkodowania z autocasco – ubezpieczenie samochodu obejmujące skutki ewentualnych uszkodzeń, zniszczeń bądź kradzieży ubezpieczonego pojazdu,
- dotyczące ochrony dóbr osobistych;
- dotyczące następstw pobicia;
- dotyczące odszkodowania w związku ze śmiercią osoby ubezpieczonej – przeciw sprawcy lub ubezpieczycielowi. Roszczenie przysługuje najbliższym zmarłego.
- dotyczące odszkodowania powypadkowego – należne osobie, która uległa wypadkowi w pracy, gospodarstwie domowym czy za granicą, pod warunkiem uprzedniego wykupienia odpowiedniego ubezpieczenia.
- dotyczące odszkodowania od Skarbu Państwa – możliwe do uzyskania, gdy drogą sądową wykaże się nieprawidłowości, nadużycia czy zaniechania w postępowaniu urzędników państwowych działających na szkodę danej jednostki, przedsiębiorstwa czy organizacji.
- dotyczące odszkodowania od banku – przyznawane wskutek udowodnienia działania banku na szkodę klienta (np. niedoinformowanie klienta, składanie oraz nakłanianie go do skorzystania z niekorzystnej oferty finansowej).
- dotyczące odszkodowania w związku z naruszeniem prawa własności intelektualnej (np. prawa autorskiego)
Odszkodowanie za niewywiązanie się z umowy
Sprawy związane z wykonywaniem umów
Zgodnie z art. 471 Kodeksu cywilnego „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”.
Odpowiedzialność kontrahenta ex contractu
W razie niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy stronie poszkodowanej przysługuje roszczenie odszkodowawcze (odpowiedzialność ex contractu). Oznacza to, iż strona ta będzie mogła domagać się naprawienia szkód majątkowych, jakie poniosła wskutek zawinionego przez kontrahenta zachowania niezgodnego z umową. Zgodnie z art. 361 kodeksu cywilnego zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła (nie będzie np. ponosił odpowiedzialności w przypadku działania siły wyższej).
Naprawienie szkody następuje w drodze zapłaty odszkodowania stronie, która poniosła stratę, przy czym uwzględnia się zarówno rzeczywiście poniesioną stratę, oraz utratę spodziewanych korzyści (czyli zysków, jakie mogłyby powstać, w razie wykonania zobowiązania w terminie).
W razie niewykonania zobowiązania brak jednakże roszczenia o zadośćuczynienie (tzw. straty moralne). Przeciwne stanowisko zostało wprawdzie zawarte w wyroku SN z 17.12.2004 r., (II CK 300/04), niemniej jednak w praktyce w zdecydowanej większości przypadków nie znajdzie ono zastosowania.
Sprawy odszkodowawcze, jako sprawy o zapłatę, objęte są wpisem w wysokości 5% dochodzonego świadczenia (chyba że strona zwolniona zostanie od kosztów na podstawie wniosku z zaświadczeniem o stanie majątkowym), zaś sąd rozpoznaje je w postępowaniu procesowym.
Kara umowna, zadatek i rękojmia – szczególne rodzaje odpowiedzialności kontraktowej
Szczególne rodzaje odpowiedzialności umownej związane są z tzw. dodatkowymi postanowieniami umownymi (np. zadatek, kara umowna); przepisami szczególnymi są również przepisy dotyczące rękojmi (np. za sprzedaż rzeczy).
Szkoda – podstawowa przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej
Zależnie od charakteru naruszonych dóbr wyróżnić możemy:
- szkodę na osobie (na dobrach osobistych) – (krzywdę), niedotykająca bezpośrednio sfery praw majątkowych np.
- pomówienie kogoś o kompromitujące czyny; niekiedy obok odpowiedzialności cywilnej może wchodzić w takim wypadku również odpowiedzialność karna;
- przy błędzie w sztuce medycznej – cierpienie, ból związany z następstwami zabiegu, niepełnosprawnością bądź też oszpeceniem.
- szkodę w mieniu (szkoda majątkowa). Szkoda w mieniu może polegać na:
- rzeczywiście poniesionej stracie (damnumemergens) – np. zniszczenie auta taksówkarza
- utracie spodziewanych korzyści (lucrumcessans) – np. utrata przez taksówkarza możliwości zarobkowania w związku ze zniszczeniem pojazdu (czyli utrata dochodu, który wszedłby do majątku danej osoby, gdyby nie zachowanie osoby odpowiedzialnej za szkodę).
Delikt – jako źródło odpowiedzialności odszkodowawczej
W prawie cywilnym w razie zaistnienia szkody, podstawą odpowiedzialności może być zarówno umowa (zagadnienie to omówiliśmy w akapicie o odpowiedzialności umownej), ale także delikt, rozumiany jako zachowanie (a czasami zdarzenie), z którym ustawodawca wiąże odpowiedzialność.
Wyjaśniając czym jest modelowy delikt, najlepiej zacytować art. 415 k.c., który stanowi iż „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.” Przepis ten określa zatem, iż każde zachowanie, które wywołało szkodę, wiąże się z koniecznością jego naprawienia przez osobę, która jest temu zachowaniu winna. Tak więc źródłem odpowiedzialności jest w tym wypadku wina.
Podstawą odpowiedzialności, poza winą, mogą być także i inne zachowania (jak np. nawet niezawinione zalanie mieszkania, w pewnych wypadkach – wypadek samochodowy, a także niekiedy sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej), o ile wiążą się z uszczerbkiem majątkowym czy też osobistym. Co do zasady delikt rodzi po stronie sprawcy szkody odpowiedzialność odszkodowawczą.
Zadośćuczynienie
Zadośćuczynienie to świadczenie pieniężne, mające na celu naprawienie szkody niemajątkowej, w związku z tzw. szkodą na osobie (regulowane art. 445 i 448 k.c.). Podstawową funkcją zadośćuczynienia jest tzw. kompensacja.
Wysokość zadośćuczynienia powinna być adekwatna do doznanej szkody, odczuwanej przez poszkodowanego jako krzywda w postaci ujemnych przeżyć, takich jak cierpienie fizyczne czy psychiczne. Nie powinna być orzekana w wymiarze większym, niż konieczny dla wyrównania cierpień poszkodowanego.
Jak o tym była mowa wyżej, zadośćuczynienie powstaje jedynie w razie odpowiedzialności deliktowej; co do zasady brak możliwości dochodzenia zadośćuczynienia przy szkodzie przy odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
Na podstawie art. 445 k.c. zadośćuczynienia można domagać się w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. Z kolei art. 448 k.c. pozwala dochodzić zadośćuczynienia za naruszenie każdego dobra osobistego, w tym rodzinie poszkodowanego, który zmarł w wyniku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 446 § 4 k.c.).
Osobno kwestię zadośćuczynienia reguluje prawo autorskie.
Kwota na cel społeczny
W razie poniesienia krzywdy istnieje także możliwość żądania zasądzenia przez sąd odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez poszkodowanego cel społeczny. Żądanie to może być kierowane wobec sprawcy obok żądania zadośćuczynienia, przy poszanowaniu zasady jedynie kompensacyjnej funkcji roszczeń odszkodowawczych.
Obniżenie należnego odszkodowania
Co do zasady odszkodowanie winno być równe następstwom wyrządzonej szkody, zatem nie powinno być ani od tej szkody większe (jego rolą jest jedynie wyrównanie, nie zaś karanie sprawcy), ani mniejsze.
Wyjątkowo odszkodowanie może być niższe od rzeczywistych strat przez poszkodowanego. Dzieje się tak, gdy:
- wynika to z ustawy lub umowy,
- poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody,
- ze względu na dużą różnice w stanie majątkowym poszkodowanego wobec osoby odpowiedzialnej za szkodę; w takim wypadku organicznie odszkodowania wynika z zasad współżycia społecznego (tzw. miarkowanie odszkodowania).
Renta odszkodowawcza
Odszkodowanie może przybrać formę renty bądź dla samego poszkodowanego, który utracił możność zarobkowania, bądź też dla osób poszkodowanych wskutek śmierci żywiciela. W przypadkach określonych w ustawie, związanych z wyrządzeniem szkody osobie lub naruszeniem w innej postaci dóbr osobistych poszkodowany może otrzymać oprócz odszkodowania zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę.
Kwestie naprawienia szkody uregulowane zostały w art. 361–363, 440–448 k.c