Kiedy nie można cofnąć darowizny?

Umowa darowizny to sposób na przekazanie gotówki, nieruchomości lub wartościowych przedmiotów bliskim osobom – nie zawsze konieczne jest przy tym zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Co jednak w sytuacji, gdy darczyńca chce cofnąć swoją decyzję? Czy zawsze możliwe jest odwołanie darowizny? Po jakim czasie nie można już cofnąć darowizny? Co zrobić w przypadku śmierci darczyńcy? Poniżej odpowiedzi na te pytania.

Czym jest darowizna i czy zawsze należy spisywać umowę?

Umowa darowizny polega na nieodpłatnym przekazaniu przez darczyńcę wybranej osobie części majątku, co prowadzi do wzbogacenia się tej osoby. Zagadnienie reguluje art. 888 (i kolejne) kodeksu cywilnego, zgodnie z którym oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jeśli umowa darowizny zostanie zawarta bez zachowania tej formy, staje się ważna w momencie spełnienia danego przyrzeczenia – z tego rozwiązania korzystają zazwyczaj członkowie najbliższej rodziny. O ile większość przedmiotów darowizny może być przekazana na podstawie tradycyjnej pisemnej umowy darowizny, to jednak w przypadku własności i użytkowania wieczystego lokalu konieczne jest sporządzenie umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Darczyńca może zobowiązać w umowie obdarowanego do określonego działania, na przykład do konkretnego świadczenia wobec innej osoby. W takim wypadku obdarowany może zwolnić się z tego obowiązku poprzez zwrot darowizny. Co jednak, gdy wycofanie darowizny chce przeprowadzić sam darczyńca? Czy do unieważnienia darowizny konieczny jest szczególny powód?

Odebranie darowizny – kiedy można je przeprowadzić?

Kodeks cywilny określa, że możliwe jest odwołanie darowizny nieruchomości lub środków ruchomych ze względu na zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy lub trudną sytuację majątkową, w której znalazł się darczyńca. Znaczenie ma przy tym to, czy umowa darowizny została już wykonana, czy też jeszcze nie.

Odwołanie darowizny niewykonanej

Jeśli darowizna nie została jeszcze wykonana, można odwołać ją wyłącznie w sytuacji, gdy stan majątkowy darczyńcy uległ znaczącej zmianie i w konsekwencji jej wykonanie wiązałoby się z problemami z własnym utrzymaniem lub dopełnieniem obowiązków alimentacyjnych. Jeżeli w okresie pomiędzy zawarciem umowy a jej wykonaniem nastąpią niekorzystne zmiany w życiu darczyńcy (ciężka choroba, utrata pracy etc.), możliwe jest cofnięcie darowizny. Darczyńca musi wówczas udowodnić jedynie to, że doszło w jego życiu do wyżej wymienionych niekorzystnych zmian.

Odwołanie darowizny już wykonanej

W przypadku darowizny już wykonanej odwołanie możliwe jest tylko wtedy, gdy spełnione są następujące warunki: nastąpiła rażąca niewdzięczność obdarowanego wobec darczyńcy, nie upłynął rok od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego oraz darczyńca nie wybaczył obdarowanemu rażącej niewdzięczności. W takim wypadku odwołanie musi być bardzo dokładnie uzasadnione, gdyż tylko wtedy możliwe jest sądowne cofnięcie darowizny.  Odwołanie darowizny po śmierci darczyńcy możliwe jest z kolei tylko w momencie, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny, jednak nie zdążył przeprowadzić wszystkich czynności. Spadkobiercy mogą także odwołać darowiznę, jeśli darczyńca został umyślnie pozbawiony życia przez obdarowanego.

Czym jest rażąca niewdzięczność?

W kodeksie cywilnym brak definicji „rażącej niewdzięczności”; nie każdy spór i nie każde zachowanie sprzeczne z wolą darczyńcy spełniają znamiona rażącej niewdzięczności. Odwołanie darowizny uzasadnia zachowanie obdarowanego, które cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej i jednocześnie cechuje je upór, nieprzyjazny zamiar oraz nieprzejednane. Przykładem może być odmówienie pomocy osobom starszym lub chorującym, naruszenie nietykalności cielesnej lub czci, pobicie czy ciężkie znieważenie. Obdarowany zobowiązany jest do zwrócenia przedmiotu darowizny darczyńcy, jednak ma prawo zakwestionować powód, dla którego darczyńca odwołał darowiznę; ten z kolei musi liczyć się z możliwością nieskutecznego odwołania darowizny.

Cofnięcie darowizny – do ilu lat?

Tak jak wspomniano wcześniej, termin na odwołanie darowizny to okres roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności. Wiele osób zastanawia się, czy możliwe jest odebranie darowizny po wielu latach. Teoretycznie możliwe jest odwołanie darowizny po 10 latach lub nawet dłuższym czasie: jeśli obdarowany dopuścił się aktu rażącej niewdzięczności kilkanaście lat temu, a darczyńca dowiedział się o tym dopiero niedawno, w ciągu roku może przeprowadzić cofnięcie darowizny – termin dotyczy bowiem nie daty sporządzenia umowy, a powstania pewnego zdarzenia.

Cofnięcie darowizny nieruchomości – czy to możliwe?

Jeśli chodzi o cofnięcie darowizny mieszkania lub innej nieruchomości, tu także odwołanie możliwe jest jedynie w przypadku zmiany stanu majątkowego lub wystąpienia rażącej niewdzięczności. Konieczne jest wówczas złożenie przez obdarowanego oświadczenia przed notariuszem o powrotnym przeniesieniu własności, które to oświadczenie darczyńca przyjmuje. Jeśli obdarowany tego nie zrobi, darczyńca może wstąpić na drogę sądową. Więcej informacji na ten temat znaleźć można w artykule Dobrowolny zwrot darowizny przez obdarowanego – z czym się wiąże?

Odwołanie darowizny pomiędzy małżonkami

Odwołanie darowizny przez jednego z małżonków może być dokonane w momencie wystąpienia rażącej niewdzięczności; samo naruszenie praw i obowiązków w małżeństwie, takich jak wzajemna pomoc, wierność oraz współdziałanie dla dobra rodziny, którą przez związek założyli, nie stanowi podstawy do odwołania darowizny.

*** W przypadku jakichkolwiek wątpliwości związanych z możliwością cofnięcia darowizny warto skorzystać z usług doświadczonej kancelarii. Acta Vera to zespół profesjonalistów specjalizujących się w tego typu sprawach – mogą Państwo skontaktować się z nimi poprzez formularz znajdujący się w zakładce Porady prawne. To rozwiązanie polecamy zwłaszcza osobom zastanawiającym się, czy nie upłynął już termin odwołania darowizny.