Pozbawienie władzy rodzicielskiej – konsekwencje dla wszystkich stron

Pozbawienie władzy rodzicielskiej to sytuacja, w której jeden z rodziców – zgodnie z wyrokiem sądu – nie ma wpływu na kluczowe kwestie w wychowaniu małoletniego dziecka. Tym samym znoszone są wszystkie prawa i obowiązki wynikające z posiadania tej władzy, a mianowicie prawo do decydowania o sposobie wychowania (w tym o wyborze szkoły, sposobie leczenia, wyborze wiary i innych kwestii) małoletniego. Nie są to jednak jedyne konsekwencje pozbawienia władzy rodzicielskiej, bowiem te rozpoczynają się już podczas rozprawy sądowej i dotyczą nie tylko pozwanego rodzica, ale również drugiego z małżonków (lub partnerów) oraz samego małoletniego.

Wiele osób, składających wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej zastanawia się, w jaki sposób postanowienie sądu wpłynie na ich codzienne życie i funkcjonowanie, a także na rozwój i wychowanie małoletniego dziecka. Warto przede wszystkim pamiętać o tym, że taki wniosek składa się w celu ochrony praw, a czasem nawet zdrowia i życia potomka, dlatego nie należy dopuszczać do głosu wyrzutów sumienia. Warto jednak bezwzględnie przygotować się na skutki pozbawienia praw jednego z rodziców, ponieważ te są rozległe i dotyczą wszystkich uczestników sprawy.

Przesłuchanie dziecka w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej

W postępowaniu, w którym główną przesłanką jest ochrona dobra małoletniego, sąd może zadecydować o przesłuchaniu dziecka – w tym w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Dzieje się tak wyłącznie wówczas, gdy małoletni wykazuje właściwy stopień rozwoju emocjonalnego i dojrzałości oraz gdy jego stan zdrowia nie budzi zastrzeżeń. Wówczas sąd wysłuchuje dziecko, a także bierze pod uwagę jego rozsądne życzenia co do rozwiązania sprawy.

Mimo, iż zazwyczaj przesłuchanie (czy raczej wysłuchanie) przez sąd małoletniego odbywa się poza salą sądową (może być też dokonane przy udziale kuratora, mediatora, specjalistów z Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego), to nadal jest ono ogromnym przeżyciem emocjonalnym. Małoletni uzewnętrznia swoje uczucia względem obojga rodziców, a nierzadko musi zeznawać przeciwko jednemu z nich, choć wcale nie chce obciążać ojca czy matki swoimi spostrzeżeniami i opiniami. To jeden z najbardziej newralgicznych momentów w całym procesie o pozbawienie praw rodzicielskich, zatem warto zwrócić szczególną uwagę na kondycję psychiczną małoletniego właśnie w tym okresie.

Ustalenie miejsca pobytu dziecka

Ustalenie miejsca pobytu dziecka w sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej jest również kolejną konsekwencją podejmowania tego typu działań. Konieczność ustalenia miejsca pobytu małoletniego wynika bezpośrednio z praw i obowiązków składających się na instytucję władzy rodzicielskiej, a mianowicie: zgodnie z prawem małoletnie dziecko ma przebywać w miejscu, w którym przebywają jego rodzice. Wraz z odebraniem praw rodzicielskich jednemu z rodziców dziecko „automatycznie” uzyskuje miejsce pobytu przy tym z rodziców, który nadal zachowuje władzę rodzicielską.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej a kontakty z dzieckiem

Całkowite pozbawienie praw rodzicielskich może nieść ze sobą jeszcze jedną konsekwencję – a mianowicie zakaz kontaktów rodzica z małoletnim dzieckiem. Taką decyzję, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego i wysłuchania wszystkich stron sprawy, wydaje sąd na wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej i zakaz kontaktów. Aby do takowego doszło, kontakty z rodzicem muszą bezwzględnie zagrażać prawidłowemu rozwojowi moralności dziecka bądź jego zdrowiu i życiu.

Sprawy dotyczące pozbawienia władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem są każdorazowo bardzo trudne dla wszystkich stron postępowania. Warto jednak pamiętać, że pozbawienie władzy rodzicielskiej nie oznacza automatycznego zakazu widywania się z dzieckiem. Rodzic wówczas nie ma wpływu na kluczowe kwestie w decydowaniu o sposobie wychowania małoletniego, jednak zachowuje prawo do kontaktu – osobistego lub elektronicznego (przez telefon, online) – w wymiarze ustalonym z rodzicem zachowującym prawa rodzicielskie. Całkowity zakaz kontaktów jest więc odrębnym postanowieniem – współistniejącym z decyzją o pozbawieniu władzy rodzicielskiej lub wydanym w kolejnym postępowaniu.

Zabranie dziecka bez zgody drugiego rodzica mimo zakazu kontaktu

Czasem, w wyniku niemożności dojścia do porozumienia obojga rodziców co do sprawowania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem, dochodzi do skrajnych sytuacji, takich jak zabranie dziecka bez zgody drugiego rodzica. Jest to oczywiście sytuacja niedopuszczalna – w polskim prawie nawet wyjazd dziecka za granicę z jednym z rodziców wymaga zgody ich obojga (w sytuacji, gdy mają równe prawa rodzicielskie – zgodę weryfikuje się na podstawie dokumentów do wniosku o wydanie paszportu lub dowodu osobistego). W przypadku, w którym jeden z rodziców jest pozbawiony tych praw, zabranie dziecka traktowane jest jako uprowadzenie małoletniego – czyli przestępstwo ścigane na podstawie zapisów Kodeksu Karnego, zagrożone karą więzienia do lat pięciu. Gdy do takiej sytuacji doszło, należy bezwzględnie zgłosić ją na policję, a także do sądu opiekuńczego (właściwego dla dotychczasowego miejsca zamieszkania małoletniego) z wnioskiem o odebranie dziecka.