Wspólność majątkowa a spadek – kto ma prawo do majątku po zmarłym?

Kluczowym terminem w tym przypadku jest wspólność majątkowa, która powstaje między małżonkami z mocy ustawy (ustawowa wspólnota majątkowa) w chwili zawarcia małżeństwa. Oznacza ona, że o ile obydwie zainteresowane osoby nie postanowią inaczej, wszystko czego dorobią się w trakcie trwania ich małżeństwa będzie należeć do nich obojga. Kwestia ta jest kluczowa podczas dziedziczenia i nie tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. Kto więc dziedziczy majątek po śmierci jednego ze współmałżonków?

Co to jest wspólnota majątkowa?

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (jest to tzw. majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową, należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku wspólnego małżonków należą m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków i in.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą: wszystkie dobra zgromadzone przed zawarciem małżeństwa, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca zdecydował inaczej, nagrody pieniężne, prawa autorskie i inne prawa twórcy.

Majątek wspólny małżonków oraz majątki osobiste każdego z nich stanowią trzy masy majątkowe tworzące ustrój wspólności majątkowej współmałżonków. W trakcie trwania małżeństwa nie są one zazwyczaj rozdzielane i stanowią jedną całość.

Szczegóły dotyczące poszczególnych rodzajów własności precyzyjnie definiuje art. 31-34 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Umowy majątkowe małżeńskie – masz wpływ na wspólność majątkową z żoną/mężem

Warto pamiętać, że ustawową wspólność majątkową można w pewnym zakresie modyfikować, tworząc indywidualną, umowną wspólność majątkową. Służą temu małżeńskie umowy majątkowe. Co można dzięki nim uzyskać i czy warto je zawierać?

Umowa rozszerzająca wspólność majątkową

Zawierając tę umowę, można rozszerzyć wspólność majątkową małżonków o majątek osobisty nabyty przed zawarciem związku małżeńskiego. Po zawarciu umowy część majątku osobistego jednego ze współmałżonków (będąca przedmiotem zawieranej umowy) wejdzie w skład majątku wspólnego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje ograniczenia w zawieraniu tego typu umów i zgodnie z jego zapisami majątku wspólnego nie można rozszerzyć w pewnych zakresach >> art. 49 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Umowa ograniczająca wspólność majątkową

Analogicznie do rozszerzenia własności, zawarcie umowy ograniczającej polega na wyłączeniu niektórych składników z majątku wspólnego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy określa ilości wyłączanych składników. Wyłączenie zbyt dużej ilości majątku może prowadzić de facto do powstania rozdzielności majątkowej.

Umowy tego typu mają często zastosowanie w przypadku, kiedy jeden ze współmałżonków chce zakupić przedmiot, który ma być jego wyłączną własnością. W czasie trwania małżeństwa jest to możliwe wyłącznie w sytuacji zawarcia umowy ograniczającej wspólność majątkową dotyczącą danego przedmiotu.

Umowa rozdzielności majątkowej

Może zostać zawarta w formie aktu notarialnego przed lub w trakcie trwania małżeństwa z inicjatywy samych zainteresowanych lub na drodze orzeczenia sądu w przypadku ubezwłasnowolnienia jednego ze współmałżonków, ogłoszenia jego upadłości lub w przypadku orzeczenia separacji. Zawarcie umowy o rozdzielności majątkowej oznacza ustanie wspólnoty majątkowej małżeńskiej i brak majątku wspólnego współmałżonków. Mogą oni być jednak współwłaścicielami zakupionych wspólnie dóbr (np. samochód, mieszkanie). Skutkiem zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej jest również fakt, że mąż/żona nie odpowiada za długi zaciągnięte przez współmałżonka.

Umowa rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków

Oznacza ustanowienie rozdzielności majątkowej z jednoczesnym zabezpieczeniem interesów małżonka, który w czasie trwania małżeństwa zgromadził mniejszy majątek. Dorobek w tym przypadku oznacza różnicę wartości majątku z chwili ustania wspólnoty majątkowej do momentu ewentualnego rozliczenia ze współmałżonkiem.

Spadek a wspólnota majątkowa

Wspólnota majątkowa jest szczególnym rodzajem współwłasności oznaczającym, że dany  przedmiot należący do majątku wspólnego jest w całości jednocześnie własnością męża i żony. Wspólnie są oni obowiązani do zarządzania majątkiem wspólnym i w trakcie trwania wspólnoty majątkowej nie można określić wielkości udziałów małżonków (żadne z nich nie jest właścicielem przedmiotów majątku wspólnego „po połowie”).

Dopiero po zniesieniu ustawowej wspólności (w wyniku rozwodu, separacji czy śmierci współmałżonka) majątek wspólny ulega podziałowi i można ustalić, że należał po połowie do męża i żony.

Śmierć jednego ze współmałżonków – kto odziedziczy majątek?

W momencie śmierci jednego ze współmałżonków zostaje przerwana wspólnota majątkowa. Z zasady majątek wspólny jest dzielony na dwie równe części, a więc żyjący współmałżonek otrzymuje automatycznie połowę wspólnego majątku. Co z pozostałą częścią należącą do zmarłego? Przypada ona spadkobiercom zmarłego i w tym przypadku proces dziedziczenia przebiega według kilku scenariuszy. W zależności od tego, czy zmarły spisał testament, dziedziczenie odbywa się na podstawie woli zmarłego lub na podstawie ustawy. W tym drugim przypadku może się zdarzyć, że żyjący współmałżonek jest jedyną osobą dziedzicząca majątek po zmarłym.

Krewni zmarłego mogą odziedziczyć część majątku wspólnego

Oprócz współmałżonka osoby zmarłej wśród osób dziedziczących znajdują się również krewni zmarłego z kolejnych grup spadkowych. Wszyscy oni dziedziczą na określonych prawach część majątku należącą do zmarłego. Na mocy przepisów może więc dojść do sytuacji, w której znaczna część majątku wypracowanego wspólnie przez małżonków przypadnie krewnym zmarłego. Wiele osób chce zapobiec takiej sytuacji, bojąc się np. utraty mieszkania czy innych cennych dóbr wspólnych wypracowanych przez wiele lat wspólnego życia.

Czy testament chroni współmałżonka?

Spisanie testamentu przez współmałżonków, w którym ustanawiają siebie nawzajem wyłącznymi spadkobiercami, częściowo rozwiązuje sytuację. Krewni nadal posiadają prawo do zachowku, jednak jest on znacznie mniejszy, niż w przypadku spadku i dziedziczenia ustawowego, więc spisanie testamentu może okazać się dla współmałżonka korzystne.

Pomoc profesjonalnego prawnika może okazać się konieczna zarówno w przypadku zawierania umów małżeńskich czy spisywania testamentu, jak i przy sprawnym przeprowadzaniu podziału majątku i rozwiązywaniu kwestii spadkowych, które bywają bardzo skomplikowane, a ich zakończenie długotrwałe. Jeśli potrzebujesz wsparcia na którymkolwiek z etapów ww. postępowań, umów się na konsultację z Acta Vera.