Ubezwłasnowolnienie krok po kroku – procedura

Prawne ubezwłasnowolnienie jest wyjściem z sytuacji, w której dana osoba – ze względu na różne ograniczenia – nie jest w stanie podejmować samodzielnie racjonalnych decyzji lub decyzje te wpływają na dobrostan bliskich jej osób – małżonka, dzieci, rodziców lub innych członków rodziny. Osoba ubezwłasnowolniona decyzją sądu jest pozbawiona zdolności prawnych – nie może przykładowo zawierać umów, a jeśli taką zawrze, wówczas staje się ona z mocy prawa nieważna. Jakie są przesłanki ubezwłasnowolnienia, jak wygląda cała procedura i w jaki sposób przebiega postępowanie o ubezwłasnowolnienie?

Niektóre sytuacje i okoliczności życiowe doprowadzają konkretne osoby do podejmowania złych decyzji, mających negatywny wpływ nie tylko na nie same, ale również na ich bliskich: rodziców, dzieci, partnerów. Okoliczności te w każdym przypadku są złożone, a wśród nich wyróżnić można chorobę alkoholową i inne uzależnienia, czy choroby psychiczne. W efekcie taka osoba może utracić majątek, stać się niepoczytalna i zdolna do wyrządzenia fizycznej krzywdy, czy do dokonywania różnorakich oszustw. Instytucja ubezwłasnowolnienia ma zatem konkretny cel, a mianowicie ochronę bliskich oraz ochronę samej osoby ubezwłasnowolnionej przed skutkami podjętych przez nią decyzji. W jakich sytuacjach istnieją podstawy do ubezwłasnowolnienia? O tym poniżej.

Jakie są przesłanki ubezwłasnowolnienia?

Przyczyny ubezwłasnowolnienia mogą być różne, przy czym ustawodawca jasno określa, że ubezwłasnowolniona może być osoba, która ukończyła 13 rok życia i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem w obliczu:

• choroby psychicznej;
• niedorozwoju umysłowego;
• innego rodzaju zaburzeń, a w szczególności alkoholizmu lub narkomanii.

Nie oznacza to jednak, że wyżej wymienione przesłanki ubezwłasnowolnienia są jedynymi, które mogą wpłynąć na decyzję sądu. Czasem występują one łącznie, a czasem w zmodyfikowanej formie – przykładowo, w postaci uzależnienia od hazardu (a tym samym trwonienia majątku swojego i najbliższych) czy w postaci przedłużającej się choroby fizycznej – np. pozostawania w śpiączce. Sąd każdorazowo bada okoliczności sprawy i na tej podstawie wydaje decyzję o ubezwłasnowolnieniu.

Całkowite a częściowe ubezwłasnowolnienie

W polskim prawie wyróżnia się całkowite i częściowe ubezwłasnowolnienie. Obie te instytucje różnią się między sobą przede wszystkim skutkami prawnymi, jakie ze sobą niosą.

• Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie – jak zostało to już wspomniane – nie może zawierać żadnych umów, a jeśli takową zawrze, to jej postanowienia będą nieważne. Zaznaczyć przy tym należy, że jeśli taka osoba zawrze umowę określaną jako „powszechnie zawieraną w drobnych bieżących sprawach życia codziennego”, a umowa ta nie niesie za sobą negatywnych konsekwencji dla osoby ubezwłasnowolnionej, to jest ona wówczas ważna.
• Osoba ubezwłasnowolniona częściowo będzie miała ograniczone prawa do samostanowienia, przy czym ograniczenie to polega na konieczności udzielenia zgody na wykonanie danej czynności prawnej przez jej przedstawiciela ustawowego. Chodzi tu – przykładowo – o sytuację zawierania umów, przy których obecny musi być wspomniany przedstawiciel. Po zakończeniu ubezwłasnowolnienia ta osoba ma prawo potwierdzenia zawartej uprzednio umowy samodzielnie.

Jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia krok po kroku?

Rozpatrywaniem wniosku o ubezwłasnowolnienie zajmuje się sąd okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania osoby, której sprawa dotyczy – i to właśnie w tym sądzie należy złożyć dokumenty potrzebne do ubezwłasnowolnienia. Kto może złożyć taki wniosek? Jest kilka możliwości:

• małżonek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona;
• krewni w linii prostej (wnuki, dzieci, ojciec, matka);
• rodzeństwo;
• przedstawiciel ustawowy osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona;
• prokurator.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie, oprócz danych osobowych, powinien zawierać również wskazanie proponowanego zakresu ubezwłasnowolnienia (całkowite lub częściowe), a także wskazanie przyczyn ubezwłasnowolnienia. Do wniosku należy dołączyć szereg dokumentów (m.in. skrócone odpisy aktów urodzenia czy zawarcia małżeństwa przez uczestnika sprawy). Aby nie pominąć żadnej kwestii, warto w tym momencie procedury ubezwłasnowolnienia skorzystać ze wsparcia doświadczonego adwokata.

Po otrzymaniu dokumentów, sąd wyznacza datę rozprawy w trakcie której – jeśli nie zachodzą przesłanki bezpodstawności ubezwłasnowolnienia – podejmuje decyzję o pozbawieniu danej osoby zdolności prawnych (całkowitym lub częściowym). Warto pamiętać przy tym, że sąd – jeśli jest to możliwe – będzie przesłuchiwał osobę, co do której toczy się postępowanie i będzie chciał poznać również jej punkt widzenia. Po zapadnięciu decyzji o ubezwłasnowolnieniu, sąd opiekuńczy (rejonowy) otrzymuje od sądu okręgowego dokumenty dotyczące sprawy i na ich podstawie ustanawia opiekuna prawnego lub kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej.