Ubezwłasnowolnienie podyktowane ochroną i z troski o chorego
Ubezwłasnowolnienie to pozbawienia bądź ograniczenie zdolności do czynności prawnych.
Zdolność do czynności prawnych to z kolei „zdolność do nabywania praw i obowiązków przez własne działanie w drodze czynności prawnych” – czyli np. zdolność do zawierania umów.
Główną przesłanką do ustanowienia ubezwłasnowolnienia jest ochrona osoby ubezwłasnowolnionej.
Pozbawienie lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych
Wyróżniamy 2 rodzaje ubezwłasnowolnienia:
- całkowite — dotyczy osób, które ukończyły 13 rok życia i wskutek choroby, niedorozwoju lub innych zaburzeń psychicznych nie może w sposób świadomy kierować swoim postępowaniem;
- częściowe — dotyczy osób pełnoletnich, których stan psychiczny nie uzasadniania całkowitego ubezwłasnowolnienia, ale sprawia, że wymagają one kurateli.
Adwokat Marcin Komorowski
Kancelaria Adwokacka Acta Vera
ul. Nawrot 4 lok. 4
90-060 Łódź
tel.: 42 636 42 24
tel. kom.: 506 174 372
e-mail: komorowski@actavera.eu
Ubezwłasnowolnienie całkowite = brak zdolności do czynności prawnych
Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która ukończyła 13 lat i wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską (art. 13 kc).
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie posiada w ogóle zdolności do czynności prawnych. Dokonane przez nią czynności są nieważne i przez to siłą rzeczy nie wywołują żadnych skutków. Osoby takie mogą jednakże zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Taka umowa jest ważna, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych (art. 14 kc).
Ubezwłasnowolnienie częściowe = ograniczona zdolność do czynności prawnych
Ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba pełnoletnia, która spełnia powyższe przesłanki zdrowotne, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę (art. 16 kc).
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, iż w ogóle nie może dokonać pewnych czynności prawnych (np. sporządzenie testamentu, bycie opiekunem), a do ważności niektórych czynności prawnych wymagana jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (art. 17 i nast. kc).
Kto może wnosić o ubezwłasnowolnienie?
Wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
- małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona;
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
- jej przedstawiciel ustawowy.
Ubezwłasnowolnienie dokonane w złej wierze jest zagrożone karą!
Zgłoszenie wniosku o ubezwłasnowolnienie dokonane w złej wierze lub lekkomyślnie podlega karze grzywny do jednego tysiąca złotych.
W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie uczestniczą z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:
- osoba, która ma być ubezwłasnowolniona;
- jej przedstawiciel ustawowy;
- małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona;
- postępowanie zawsze toczy się z udziałem prokuratora (art. 546 kpc).
Świadectwo lekarskie potwierdzające konieczność ubezwłasnowolnienia
Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd może przed wszczęciem postępowania o ubezwłasnowolnienie zażądać przedstawienia świadectwa lekarskiego o stanie psychicznym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa – zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej. W razie niezłożenia żądanego świadectwa lub złożenia świadectwa, którego treść nie uprawdopodabnia istnienia choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd wniosek odrzuci (art. 552 kpc).
Osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów (art. 553 kpc). Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy. Na postanowienie zarządzające oddanie do zakładu przysługuje zażalenie (art. 554 kpc).
Doradca tymczasowy na czas postępowania
Jeżeli ubezwłasnowolniona ma być osoba pełnoletnia, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia (art. 548 kpc). Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo (art. 549 kpc).
Takie postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego traci moc z chwilą, gdy:
- wniosek o ubezwłasnowolnienie został prawomocnie oddalony lub odrzucony albo postępowanie umorzono
- na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ustanowiony został opiekun lub kurator. Ponadto postanowienie to należy
uchylić, jeżeli ustała potrzeba dalszej ochrony osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, lub jej mienia.
Na postanowienie w przedmiocie ustanowienia lub odwołania doradcy tymczasowego przysługuje zażalenie (art. 550 kpc.)
Na postanowienie w przedmiocie ustanowienia lub odwołania doradcy tymczasowego przysługuje zażalenie (art. 550 kpc.)
Kiedy sąd uchyli ubezwłasnowolnienie lub zmieni jego zakres?
Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono, uchylenie to może nastąpić także z urzędu. Ponadto sąd w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego może również zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite (art. 559 kpc).
Do zaskarżania postanowień uprawniony jest sam ubezwłasnowolniony nawet wówczas, gdy ustanowiony został doradca tymczasowy (art. 560 kpc).