Podział majątku spadkowego – co komu przypadnie w udziale?
Podział majątku spadkowego nazywany jest działem spadku.
Dział spadku polega na podziale całego majątku spadkowego pomiędzy spadkobierców, wskazanych w stwierdzeniu nabycia spadku, stosownie do wielkości ich udziałów, zawartych w tym stwierdzeniu
Innymi słowy – jest to określenie, co ze składników majątkowych przypadnie któremu ze spadkobierców, tak aby wartość przyznanych składników odpowiadała jak najdokładniej udziałowi w spadku, określonemu w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Podział majątku spadkowego przy jednomyślności spadkobierców…
Przy zgodnym wniosku spadkobierców, istnieje w postanowieniu działowym:
- możliwość przyznania całości praw majątkowych należących do spadku jednemu ze spadkobierców, ze spłatą pozostałych.
- możliwy jest także podział fizyczny (przy podziale niektórych nieruchomości) a także tzw. podział cywilny (sprzedaż nieruchomości i stosowny podział zysków).
… i gdy jej brak
Przy zgodnym wniosku spadkobierców, istnieje w postanowieniu działowym:
- możliwość przyznania całości praw majątkowych należących do spadku jednemu ze spadkobierców, ze spłatą pozostałych.
- możliwy jest także podział fizyczny (przy podziale niektórych nieruchomości) a także tzw. podział cywilny (sprzedaż nieruchomości i stosowny podział zysków).
Adwokat Marcin Komorowski
Kancelaria Adwokacka Acta Vera
ul. Nawrot 4 lok. 4
90-060 Łódź
tel.: 42 636 42 24
tel. kom.: 506 174 372
e-mail: komorowski@actavera.eu
Umowny dział spadku przed notariuszem
Niezależnie od działu spadku przeprowadzonego sądownie, możliwy jest podział majątku spadkowego przed notariuszem. Przy dziale umownym, spadkobiercy umawiają się między sobą co do sposobu podziału spadku (w całości lub w części) i wzajemnych rozliczeń (np. co do pobranych pożytków, co do spłaconych długów spadkowych). Jeżeli w skład majątku spadkowego wchodzi nieruchomość, umowa dla swej ważności wymaga formy aktu notarialnego (art. 1037 kc).
Dział spadku a wcześniejsze darowizny na rzecz spadkobiercy
Przy dziale spadku może dojść do rozliczenia darowizn, otrzymanych od spadkodawcy za jego życia.
Przykładowo jeżeli jedno z dzieci zmarłego dostało od niego kilka lat wcześniej dom, wartość tego domu będzie doliczona do wartości całej masy spadkowej i uwzględniona przy obliczaniu udziału spadkowego obdarowanego.
W ten sposób spadkobierca, który otrzymał kiedyś darowiznę od spadkodawcy, może w postępowaniu działowym nie otrzymać żadnych dodatkowych składników majątkowych. Spadkodawca może jednak zadecydować, że darowizna nie będzie podlegała zaliczeniu na schedę spadkową po jego śmierci – w takim wypadku darowizny nie dolicza się, zaś do działu uwzględnia się jedynie majątek spadkodawcy w chwili jego śmierci.
Kiedy faktycznie nabywasz spadek?
Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą jego otwarcia, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 i 925 kc). Ostateczne nabycie nastąpi jednakże dopiero po upływie 6 miesięcy od dowiedzenia się o swoim powołaniu do spadku lub po wcześniejszym złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku. Do tego momentu możliwe jest także odrzucenie spadku, co powoduje wyłączenie od dziedziczenia (art. 1015 § 1 kc).
Powołanie do spadku następuje z ustawy albo na mocy testamentu. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca sam nie powołał spadkobiercy (np. nie sporządził testamentu) albo gdy taka powołana osoba nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926).
Takie unormowania mają miejsce, gdy przy dziedziczeniu ustawowym dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi, a małżonkiem spadkodawcy ma miejsce zaliczanie na schedę spadkową darowizn, których na ich rzecz dokonał spadkodawca. Dalszy zstępny spadkodawcy ma obowiązek zaliczenia darowizny dokonanej przez spadkodawcę jego wstępnemu (art. 1041 kc).
Wyjątkiem od tego jest wspomniana wcześniej sytuacja, w której spadkodawca zwolnił obdarowanego z obowiązku takiego zaliczenia. Co więcej, spadkodawca może nałożyć taki obowiązek także na innego spadkobiercę niż wyżej wymienieni. Zaliczeniu na schedę spadkową nie podlegają drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte (art. 1039 kc).
Wartość dokonanych darowizn jest obliczana według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku (nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny), tak uzyskana suma doliczana jest do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, kolejno od tak ustalonej wartości spadku następuje obliczenie schedy spadkowej każdego z tych spadkobierców (np. w wysokości ½), a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość otrzymanej darowizny podlegającej zaliczeniu (art. 1042 kc). Jeżeli wartość tej darowizny przewyższa wartość schedy spadkowej danego spadkobiercy, nie jest on zobowiązany do zwrotu nadwyżki, ale ani on ani dokonana na jego rzecz darowizna nie są uwzględniane przy dokonywaniu działu spadku (art. 1040 kc). Pomimo to, nadal odpowiada on za długi spadkowe stosownie do wielkości swojego udziału.
Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie zobowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne. W przypadku wierzytelności rękojmia obejmuje również wypłacalność dłużnika.
Co z odpowiedzialnością za długi spadkodawcy?
Do czasu działu spadku spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe solidarnie. Oznacza to, iż wierzyciel może dochodzić swoich roszczeń w części lub całości od wszystkich spadkobierców łącznie, od kilku z nich lub o każdego z osobna, a spełnienie dochodzonego świadczenia przez któregokolwiek z nich zwalnia z tego obowiązku pozostałych (art. 366 kc).
Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać od pozostałych spadkobierców zwrotu w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów w majątku spadkowym.
Po dokonaniu działu ustaje odpowiedzialność solidarna, spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe stosownie do wielkości swoich udziałów w spadku (art. 1034 kc), a jeżeli przyjęli oni spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ta odpowiedzialność jest ograniczona do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w sporządzonym inwentarzu (art. 1031 kc).
Powyższa reguła nie ma zastosowania jedynie do długów polegających na obowiązku spełnienia świadczenia niepodzielnego, wtedy spadkobiercy nadal odpowiadają jak dłużnicy solidarni (art. 380 kc).
Dlaczego dział spadku jest tak istotny?
Dopóki nie nastąpi dział spadku, trwa między spadkobiercami wspólność majątku spadkowego (art. 1035 kc), która jest wspólnością w częściach ułamkowych (chodzi tu wyłącznie o aktywa).
Każdy z nich posiada uprawnienia wyrażone w ułamku, jednak prawo własności przysługuje razem wszystkim spadkobiercom. Mogą oni rozporządzać swoim udziałem w przedmiocie należącym do spadku (np. zastawiać, zbywać) tylko za zgodą pozostałych spadkobierców.
W braku zgody któregokolwiek z nich rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku (art. 1036 kc). Nabywca udziału w przedmiocie należącym do spadku nie odpowiada za długi spadkowe, nie nabywa on bowiem udziału w całym spadku, a jedynie w konkretnym przedmiocie.