Prawa podejrzanego i oskarżonego

W polskim postępowaniu karnym wyróżniamy:

• osobę podejrzaną

• podejrzanego

• oskarżonego

Osobą podejrzaną jest osoba, co do której przypuszcza się, iż popełniła przestępstwo ale nie został jej jeszcze przedstawiony taki zarzut. Nie posiada ona jeszcze uprawnień podejrzanego, jednocześnie nie można wobec niej stosować pewnych środków np. tymczasowego aresztowania.

Może ona jednak być np. zatrzymana (ma wtedy prawo do kontaktu z adwokatem), poddana oględzinom, okazana innym osobom, mogą od niej zostać pobrane odciski palców itd. Może ona wnosić zażalenie na każdą czynność naruszającą jej prawa (art. 302 kpk). Najskuteczniej możemy pomóc w prowadzonych przez nas sprawach, gdy działamy już od tego etapu postępowania.

Podejrzanym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (Art. 71 kpk).

Podejrzanemu przysługuje prawo do:

korzystania z pomocy obrońcy
składania/odmowy składania wyjaśnień lub odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie
składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia
obecności przy czynnościach dowodowych
żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim
złożenia wniosku o skierowanie sprawy do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego albo wyrażenia zgody na jego przeprowadzenie za zgodą pokrzywdzonego
złożenia przez niego lub jego obrońcę wniosku o powiadomienie go o terminie końcowego zaznajomienia się z materiałami śledztwa/dochodzenia i terminie uprzedniego przejrzenia akt sprawy, a także końcowego zaznajomienia się z tymi materiałami.

Oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Jednakże, jeżeli przepisy używają w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, mają one odpowiednie zastosowanie także do podejrzanego (art. 71 kpk).

Oskarżony ma prawo do obrony w tym do korzystania z obrońcy. Oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców (art. 77 kpk).

W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli:

jest nieletni
jest głuchy, niemy lub niewidomy
zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę (art. 79 kpk)
postępowanie toczy się przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, a zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności (art. 80 kpk).

Pewne czynności w postępowaniu karnym są objęte tzw. przymusem adwokackim, czyli muszą być dokonane przez adwokata, ewentualnie przez radcę prawnego. Zaliczamy do nich:

sporządzenie apelacji od wyroku sądu okręgowego (art. 446 kpk)
sporządzenie kasacji (art. 526 kpk)
sporządzenie wniosku o wznowienie postępowania (art. 545 kpk).

Ponadto prawo do obrony zarówno podejrzany (czyli przypomnijmy – osoba której przedstawiono zarzuty i w związku z czym wobec której toczy się śledztwo albo dochodzenie) jak i oskarżony może realizować poprzez:

składanie/odmowa złożenia wyjaśnień; oskarżony nie ponosi odpowiedzialności za zatajanie prawdy lub mówienie nieprawdy
odmowę składania wyjaśnień lub odpowiedzi na dane pytanie, względnie odpowiadanie tylko na pytania swoje obrońcy
wypowiadanie się co do wszystkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim
składanie wniosków dowodowych i innych wniosków (np. o wyłączenie sędziego)
udział w czynnościach dowodowych
zaskarżanie orzeczeń i zarządzeń naruszających jego prawa lub szkodzących jego interesom